İnsani Yardım Lojistiğinde Etkili Yönetim

Dünyada ve ülkemizde yaşanan afetlerden zarar gören ihtiyaç sahiplerine yardım toplanması ve dayanışma sağlanması, yaraları bir nebze olsun sarmaya katkı sağlar. Afetzedeler için barınma, giyinme, beslenme gibi temel insani ihtiyaçların karşılanması için; taşıma, depolama ve ulaştırma süreçlerinden oluşan lojistik faaliyetler, yardım çalışmalarında kilit rol oynar. Lojistik alanı açısından bakıldığında ticari olmayan, afet yardımlarına özgü lojistik faaliyetler ‘insani yardım lojistiği’ adıyla anılır. Afet mağdurlarının hayatını kurtarmak, korumak ve ihtiyaç duydukları malzemeleri temin etmek amacıyla sağlanan lojistik destek süreçlerinin amacına ulaşması için süreçlerin etkili şekilde yönetilmesi gerekir.

İnsani yardım lojistiği, yardım malzemelerinin toplanması, taşınması, depolanması ve dağıtımı gibi bir dizi süreci içerir. Bu sürecin işleyişi acil durumlarda karmaşık bir hal alabildiği için, insani yardım lojistiğinin karmaşık bir yapısı olduğu söylenebilir. Afetlerde telafi edilemeyecek insani kayıpların yanı sıra, desteklenmesi gereken çeşitli organik ihtiyaçlar da ortaya çıkar. Bu nedenle, afetler sonucunda yaşanan olumsuz durumların azaltılması için farklı uzmanlık alanlarından oluşan ortaklıklarla gerekli olan çalışmalara ağırlık verilmesi fayda sağlamaktadır. Bu nedenle farklı uzmanlık alanları arasındaki iş birliğinin koordinasyonu önem kazanır.

Bu anlamda sürdürülebilir bir toplumsal düzen için sağlanması gereken; haberleşme, sağlık ve ilk yardım desteği, geçici ve/veya kalıcı barınma, beslenme, elektrik – su – ısınma gibi ihtiyaçlar, güvenlik, arama kurtarma yardımları koordinasyon gerektiren karmaşık ve çok yönlü lojistik süreçleri doğurur. İnsani lojistik faaliyetler, insani yardımların ya da malzemelerin; doğal afetler, savaşlar – iç savaşlar gibi olağanüstü kriz durumlarında, vaka özelinde nitelikler taşıyan tedarik zinciri boyunca ulaştırılmasını kapsar. İnsani yardım lojistiği, bir kriz veya afet sırasında temel ihtiyaçların karşılanmasına yardımcı olmak için hızlı, etkili ve koordine bir yanıt verme yeteneği gerektirir. Bu nedenle, malzemelerin tedarik edilmesi ve dağıtılması gibi faaliyetlerin hızlı ve etkili bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlayan özel prosedürler ve sistemler sayesinde etkili bir ulaşım planlanmalıdır. Araştırmalar, kritik ve zorlu bir süreç olan ürün ve hizmetlerin tedarikinin, yardım operasyon maliyetlerinin yaklaşık %65’ini oluşturduğunu göstermektedir.

Afetler, akla ilk geldiği anlamda kısa süreli gereksinimlerden ibaret değildir. Afetler sonucu ortaya çıkan olumsuz koşullar ve yaşamın sürdürülebilirliğini sağlama gereksinimleri çeşitli göçler de göz önüne alındığında afet bölgesine hem kısa hem de uzun vadede desteği gerektirir. Ortaya çıkan zorunlu göç, kendileri de ciddi kalkınma sorunlarıyla karşı karşıya olan komşu bölgeleri de etkiler. Dolayısıyla insanların ihtiyaçlarını karşılamasını üzere tasarlanan ve yönetilen bir lojistik modeli, insani yardım kuruluşları, hükümetler ve diğer paydaşlar arasındaki işbirliği ve koordinasyonu da içermelidir. Bu nedenle, insani yardım lojistiği, bunu sağlayan kurumun kurumsal iletişim yaklaşımının etkilerini taşır. Kompleks yapı bu noktada ortaya çıkar ve koordinasyonun gücü önem kazanır. B2B işbirliği sayesinde, acil durumlarda yardım malzemelerinin hızlı bir şekilde toplanması, taşınması ve dağıtılması sağlanabilir. Böylece, yardım malzemeleri ihtiyaç sahiplerine ulaşır ve insanların hayatlarını kurtarmak veya korumak için kullanılabilir. Bu anlamda, etkili ve insan odaklı bir yaklaşım benimsenmelidir.

Kriz yönetiminde en kritik konu kuşkusuz hızlı müdahaledir. Lojistik faaliyetler ne kadar hızlı ve sorunsuz işlerse, yardımların etkisi o kadar artar. Bu nedenle, planlama, stratejik yaklaşım, koordinasyon, iş birliği çözümleri, operasyonel beceriler, zaman ve risk yönetimi gibi konularda etkinlik değer kazanan konulardır.

Krizlerde kadar sağlıklı bilgi alınırsa, planlama ve uygulama aşamaları da o denli sağlıklı işler. Bu nedenle risk yönetimi ve kriz iletişimi konularında önceden yapılan hazırlıklar; yetkililerin belirlenmesi; bilgi akışının nasıl sağlanabileceğinin kriz senaryolarıyla gerçekçi şekilde belirlenmesi insani yardım lojistiğini etkili kılan önemli bir temeldir. Afet ve olağanüstü vakaların yarattığı zararın tespiti sağlanarak, ivedilikle koordinasyon ekibine bildirilmelidir. Bu zararların azaltılması amacıyla; önceden görevlendirilen bir afet yönetim organizasyonu yoksa, kriz anında hızla oluşturulmalıdır. Bu anlamda, sistemleşmenin ve kurumsallaşmanın devamlılık açısından önemi ortaya çıkar. Gereğinde, uluslararası düzeyde yardım akışının gereğinde ülke çapında yardım akışının koordineli yürütülmesi ve birbiriyle örtüşmesi için iletişimin her düzeyde sistemli ve kurumsal düzeyde stratejik olarak idare edilmesi gerekir. Bu anlamda, hükümetler, STK’lar, dernekler, vakıflar, bağışçılar ve/veya gönüllüler, yerel yönetimler, özel sektör aktörleri vb. muhatapların her birine farklı rol dağılımları ve sorumluluklar düşer. Bunların yönetilmesi de tüm süreçler için önemlidir.

İnsani yardım lojistiğinde bilgi ve tedarik zincirinin süreçleri bir devinim halinde işler; lojistik operasyon süreci insani yardım malzemelerinin doğru zamanda, doğru yerde ve doğru şekilde toplanması, taşınması, depolanması ve dağıtımını kapsar ve bunun için süreklilik arz eden bir operasyonel yönetim gerekir. Bir başka deyişle, insani yardım lojistiği; ihtiyaçların doğru şekilde tespiti, yardımların doğru noktalarda hızla temini, doğru noktalara taşınması ve gerekli malzemeyi uygun miktarda, zamanında ulaştırabilme esasına dayanan devinimli bir yönetimle etkili hale gelebilir.

İnsani yardım lojistiğinde, doğru bilgiye dayalı bir koordinasyon, planlama ve karar verme gibi stratejik unsurlar; yine önceden belirli şablonlarla senaryolaştırılarak şekillendirilebilir. Bu sayede, senaryolara göre önceden oluşturulan planlama taslakları, krizin türüne, aciliyetine ve çözüm için kullanılan araçlara göre farklı senaryolar üzerinden planlandığında, etkili süreç yönetimi sağlanabilir.

Lojistik operasyonlar, saha personeli, lojistik personeli, nakliye araçları, depolar, ekipman ve yeni teknolojiler gibi unsurların etkili kullanılmasını gerektirir. Birçok paydaşın işbirliğinin ve koordinasyonunun sağlandığı çok yönlü ve çok boyutlu niteliği olan operasyonlarda paydaşların uyum ve işbirliği içinde çalışması önemlidir. Ulusal ve uluslararası kuruluşların ekipmanlarını, saha personelini, lojistik personelini, nakliye araçlarını, depolarını veya teknolojik donanımını etkili ve koordineli kullanması hızlı müdahalede hayat kurtarıcı olabilir. Örneğin, soğuk tedarik zinciri gerektiren bir ürünün ya da ilacın ulaştırılmasında, yapay zekâ kontrollü bir depolama ya da ulaştırma aracının sağlanması hayati önem taşıyabilir. Ya da bir göçükten canlıların çıkarılmasında drone ve termal hareket sensörlü teknolojilerin kolaylaştırıcı etkisiyle, zaman kazanılabilir.

İnsani yardım operasyonlarında kalite yönetimi de tedarik zincirinin işleyişi için önemlidir. Temin edilen yardımların, amaca ve diğer dinamiklere uygun olarak tasnif edilmesi, kalite kontrolünden geçirilerek ayrıştırılması, uygunluğunun kontrolünün sağlanması, amaca yönelik niteliği bozulmayacak şekilde ulaştırılması ve dağıtımı için gereken operasyonel sürecin yönetilmesi sağlanmalıdır.

Özetle, insani yardım lojistiği, çeşitli risklerin yönetimini (güvenlik, hava koşulları, lojistik araçlarla ve diğer çevresel faktörlerle ilgili sorunlar gibi) ya da insani yardım kuruluşları, ulusal ve uluslararası yardım sağlayıcıları ile diğer paydaşlar arasındaki kaynakların toplanması, dağıtımı ve koordinasyonunu içeren finansal yönetimini gerektirir. Bu işleyişlerdeki şeffaflık ve doğru bilginin iletişimini doğru ve başarılı şekilde yönetmek; kriz iletişimine hazırlıklı olmakla mümkün olabilir. Herhangi bir lojistik operasyonunda gereken unsurlar, insani yardım lojistiği söz konusu olduğunda, farklı dinamiklere dönüşebilir. İhtiyaç duyulan malzemelerin ve kaynakların listelenmesi, ihtiyaç duyulan bölgeyi tanımlama, lojistik ağı kurma ve süreci takibi kesintisiz ve uzun vadede sağlayabilmek için süreçleri iyi yönetebilecek liderleri önceden belirlemek stratejik planlamanın önemini vurgular. Bu anlamda, afetler ya da insani yardım lojistiği gerektiren konular; senaryolarla çeşitlendirilerek önceden çalışılabileceği gibi; afet anında taslaklar üzerinde güncellemeler yapılarak gerçekleştirilmelidir. İş birliği, lojistik ağlar oluşturma ve yönetme, kaynakların etkin ve düzenli güncellenen tam zamanlı bilgisi, teknolojik çözümlerin kullanımı kapsamında, veri analizi ve takibi, depolama ve dağıtımın otomatikleştirilmesi gibi süreçleri başarıya götüren unsurlara gerekli yatırımların yapılması gerekir.

Vaka özelinde bir lojistik stratejisi ve bu stratejiye bağlı taktiklerin uygulanması için farklı disiplinlerden ve uzmanlardan faydalanılmalıdır. Afet yönetiminde farklı kurumlar, hükümetler ve yerel topluluklar gibi birçok farklı paydaşın işbirliği ve koordinasyonu; yardımın hızlı bir şekilde dağıtılması, ihtiyaç duyulan malzemelerin doğru miktarda sağlanması, uygun lojistik ağı kullanımı ve atık yönetimi gibi konularda yarar sağlayabilir. Afet yönetimi, durum özelinde değişkenlere bağlı olduğu için, vaka özelinde stratejilendirilerek değişenlere göre yenilenebilir ve sonraki afetler için ışık tutmak üzere güncellenebilir. Sürekli İyileştirme, sürecin takibi, geri bildirim toplama ve sürecin daha iyi ve daha etkili bir hale getirilmesi için gerekli değişikliklerin yapılmasını kapsayan ve akıcı iletişimle insani yardım lojistiğinin etkili ve başarılı bir şekilde yapılmasına yardımcı olur. Diğer yandan, başarıların yanı sıra; hazırlıksızlıktan doğabilecek trajik neticeler, beklenmedik durumlar, rehavetten kaynaklanan olumsuzluklar, hatalar da objektif şekilde değerlendirilmelidir. İnsani yardım lojistiğinde, sonraki afetler için, kimi zaman kötü yönetimin yarattığı olumsuz sonuçlar, nelerin yapılmaması ya da farklı uygulanması gerektiğine; afetlerin nasıl ya da kimler tarafından yönetilmemesi gerektiğine dair acı bir deneyimin ışığı olabilir.