Tedarik Zincirinde Kamçı Etkisi

Tedarik zincirinin temel fonksiyonlarından biri olan sipariş sürecinde ortaya çıkan gelişmeler, zincirin  halkalarını oluşturan tedarik aktörlerinin her birini etkiler. Tedarik zincirinin her seviyesinde talep  varyasyonu da, bir önceki seviyeden gelen siparişe bağlı olarak, katlanarak artar. Bu da tedarik  zincirinde “kamçı etkisi” adı verilen bir zincirleme talep dalgalanmasını tetikler. Kamçı etkisi, gereksiz  maliyet yüküne neden olan önemli, geniş kapsamlı yönetimsel bir problemdir. Tedarik zincirinde birçok  konuda birbirine bağlı olumsuz etkiler yaratan bu konuyu sizler için özetledik.

Kamçı etkisi, diğer adıyla “Bullwhip Effect”, tedarik zincirinde talepte, son tüketiciden üreticilere doğru  uzanan birçok aşamada, tahmin edilemeyen dalgalanmalar olmasıdır. Bu durumda müşteri  ihtiyaçlarının maksimum seviyelere ulaşmasıyla, envanterde ön görülemeyen büyük dalgalanmalar  yaşanır ve talep bir kamçı gibi savrularak giderek artabilir.

“Kamçı etkisi” terimi ilk olarak, 90’larda Proctor&Gamble tarafından tanımlandı. Kuruluşun en yüksek  satış oranına sahip ürünlerinden olan Pampers markalı bebek bezi ürünlerinde, distribütörlerin  talebinde lojistik yöneticilerinin dikkatini çeken dalgalanmalar belirdi. Ardından tedarikçilerin  siparişleri incelendiğinde dalgalanma varyasyonunun daha da büyüdüğü görüldü. Pampers örneğinde  görüldüğü gibi kamçı etkisi, tüketici talebinin ufak ölçüde değiştiği, ancak aşağıdan yukarıya doğru, yani  tedarikçiler ve distribütörler tarafında, talebin büyük dalgalanmalara neden olduğu talep tahmini  şaşmaları olarak tanımlanabilir.

Kamçı etkisinin ana sebebi; sistemin doğası gereği talep arz etkileşimden doğar. Müşteri talebi azaldığında, üretici de yüksek maliyetten kaçınmak için stoklarını/üretimini azaltma yoluna gider. Aksi durumda müşteri talebi arttığında, stoklamaya gidilir. Bu yapı tedarik zincirinin temel özelliklerinden biri olduğundan, kamçı etkisi bu dengeyi sarsar. Literatürde kamçı etkisinin nedenleri; talep tahmini güncellemesi, sipariş gruplama, fiyat dalgalanması, tedarik kıtlığı, gecikmeler ve birikmiş iş listeleri, iletişim sorunları, artan iş yükünün insani hatalara neden olması, hizmetlerin otomasyonunun ve yönetiminin yetersizliği / başarısızlığı, olarak ifade edilir. Kamçı etkisinde ayrıca, davranışsal etkilerden de bahsedilir. Örneğin sosyal-psikolojik etkilerle, paniğin yükseldiği durumlarda, stokçuluk da bu etkiye neden olabilir.

Tüketici talebindeki küçük değişikliklerin, tedarik zincirinin diğer ucundaki tedarikçilere varana dek büyük dalgalanmalara dönüşmesinin sebepleri geniş bir yelpazede sıralanır. Örneğin, nihai müşteriden tedarikçiye değin bilgi akışında aksamalar, temin, sipariş ve teslimat sürecinin uzaması, tahmin ve ön görü hataları,siparişlerde yığılma, fiyat değişiklikleri, promosyonlar ve ürün karması değişiklikleri, talep yönetimindeki problemler, müşteri veya tedarikçi ilişkileri yönetimindeki sorunlar iç sebepler olarak; afetler veya salgınlar gibi konular da dışsal faktörler olarak sıralanabilir. Ayrıca dolaylı etkileri düşünüldüğünde; insan kaynağının teknolojik gelişmelerle desteklenerek daha verimli kullanılmaması ve dolayısıyla insani hatalardan arındırılan bir sistemleşmeden yoksun ağır işleyen bir sipariş ve takip sürecinde diretmek de kamçı etkisine sebep olabilir. Dolayısıyla, toplumsal gelişmelerden insan kaynakları yönetimine kadar farklı alanlardan birçok sebep sıralanabilir.

Tedarik zincirinde bilginin paylaşımı son derece kritik önem arz eder. Bilginin yanlış ya da eksik paylaşımında ortaya çıkan etkiler, zincirde aksamalara ve verimsizliklere yol açar. Tedarikçi, üretici, distribütör, perakendeci ve lojistikçiden oluşan tedarik aktörlerinin zincirleme olarak etkilendiği bir dalgalanmanın, örneğin stok yatırımında ihtiyaç fazlasına ve dolayısıyla sürecin her aşamasında çeşitli mali yüklere neden olması kuvvetle muhtemeldir. Abartılı sipariş seviyeleri, depolama ve lojistik sorunlarına da yol açar. Böylece, yakın zamanda Kovid salgını döneminin ilk döneminde yaşanan tabloya benzer tedarik sorunlarıyla karşılaşılabilir.

Tedarik zincirinde kamçı etkisinin yaratacağı dalgalanmalar, envanter fazlası yaratabilir. Yanlış yönlendirilmiş tahminlere dayalı abartılı rakamlarla verilen siparişler, yanlış stok seviyelerine ulaşmaya neden olabilir. Bu nedenle oluşan envanter fazlası, maliyetli yükü ve kaynakların yanlış kullanımına yol açar. Teslim edilemeyen siparişler ve stokta yer almayan ürünlerden kaynaklanan güven problemi müşteri ilişkilerinde istenmeyen sonuçlara varabilir.

Tedarik zincirindeki iletişimin her aşamasında; zamanında sunulan, doğru bilgi ile iletişim akışı sağlanmalıdır. İletişim akışının yönetiminde teknolojiden faydalanarak, minimum hata ile olası krizlerden kaçınılmalıdır. Bir diğer dikkat edilmesi gereken konu ise talebin gerçekliğidir. Talebin gerçekliğinin sorgulanması ve analiz edilmesi, yanılma payının ayrıca hesaplanması belirsizliği azaltmaya yardımcı olur.

Kamçı etkisini azaltmak için yapılabilecekler şu şekilde, başlıklar halinde özetlenebilir:

Geçmiş satışların oluşturduğu tablolar göz önüne alınarak, gelecek satış hedeflerine doğru çizilen yol haritaları, zaman zaman plan dışı değişimlere uğrayabilir. Ön görülemeyen ya da yanlış bilgiye dayalı tahminlerin yaratacağı organik sapmalar dışında önemli dalgalanmaların katlanarak artabildiği tedarik zincirinde, otomasyonun, dijital dönüşümün, sistemleşmenin ve her alanda stratejik planlamanın önemi, tedarik yöneticileri tarafından kavranması önemli yapı taşlarıdır. Aksi halde, rekabette arka plana düşmek veya maliyet yüküne neden olan kayıplarla gerilemek kaçınılmaz olabilir.