Küreselleşmeyle birlikte daha karmaşık bir sisteme dönüşen tedarik zincirlerinde, çeşitli sosyo ekonomik gündemlerin etkisi nedeniyle belirsizlikler ve riskler arttıkça, bu durum genel ekonomik tabloya olumsuz şekilde yansıyabilir. Bu nedenle işletmeler, tedarik zincirine ilişkin belirsizlikleri ve riskleri yönetmek üzere bunları öngördükleri ölçüde risk yönetim planları hazırlar ve bu planlar doğrultusundaki faaliyetlerinin tümünü risk yönetimine göre oluşturur. İşletmelerin karşılaşabileceği olası risk faktörlerini, tedarik zinciri ekosisteminde yer alan her bir oyuncuyu zincirleme şekilde etkileyen risk yönetimini; tedarik zincirinin ve risk yönetiminin önemini sizler için derledik.

Tedarik zinciri, müşterilerin talep ve ihtiyaçlarını karşılamak üzere doğru zamanda, doğru yerde ve talebe uygun bir fiyat üzerinden arz sağlamak üzere gerçekleşen, tüm üretim, ulaştırma, dağıtım, alım satım süreçlerinin dâhil olduğu, tedarikçiden son müşteriye ekonomik faaliyetlerin tamamını kapsayan çok yönlü zincirleme bir sistemdir. Diğer bir deyişle tedarik zinciri, bir ürün ya da hizmet için talebe yönelik arzların oluşturulması ve sunulması süreçlerinde değer yaratan tüm aşamalar ile buna dâhil olan tüm unsurların bütünüdür.

Tedarik zinciri, tüm ürün ve hizmetlerin ekonomiye dönüşene kadar geçtiği; hammaddelerin elde edilmesinden ihtiyaç duyulan noktalara dağıtımı ve aktarımına kadar çok çeşitli süreçleri kapsar; dolayısıyla hammaddenin çıkarılmasından işlenmesine ve ekonomiye dönüşmesine kadar geçen evrelerde rol alan farklı oyuncuların dâhil olduğu hayati bir ekosistemdir. Bu ekosistemde gerçekleşen krizler veya darbeler, iş sürecini aksatabilecek çeşitli içsel ya da dışsal nedenler, küresel çapta çeşitli konularda krizlere yol açabilir. Bir işletmenin imalat işlemleri süreçlerinin tümü, tedarik zincirinde yer alan hammadde, yarı işlenmiş ürünler, bitmiş ürünlerin dağıtımı ve nihai tüketiciye kadar ulaştırılması sırasında değer yaratan tüm zincirleme süreçlerden etkilenir.

Uluslararası ticaretin, dijital dönüşümle birlikte hızlandığı günümüzde, tedarik zinciri, küresel ekonomik sistemin her bir halkası için temel oluşturur. Her bir halkada oluşabilecek gerginlikler, farklı konularda olsa dahi tedarik zincirine yansıyabilir. Örneğin iki ülke arasında tırmanan bir siyasi gerginlik nedeniyle, hammadde dağıtımında kısıtlama yoluna gidilmesi, bu enerji üzerinden yapılan küresel ticaretin pahalılaşmasına ve tedarik zincirinde, hammadde ithalatından son kullanıcıya varana dek ürün ve hizmetlerin daha zor ulaşılabilir hale gelmesine neden olabilir.

Gündeme bağlı riskler ile işletmenin operasyonel süreçlerindeki sorunlu ya da kontrolsüz işleyişinden veya tamamen işletme dışı konulardan kaynaklanan riskler ve belirsizlikler, işletmelerde risk yönetimi ihtiyacını doğurur. Risk yönetimi güçlü olan işletmeler ve tedarik zinciri liderleri sorunların üstesinden gelmede ve genel performansını koruyarak artırmada bir adım önde olur. Risk yönetimini stratejik olarak sürdürebilen işletmelerde, çalışanların motivasyonları ve dolayısıyla iç itibarı artar.

Tedarik zincirinde risk faktörleri dış ve iç faktörler olarak iki grupta toplanır. Dış tedarik zinciri riskleri dışsal nedenlerden oluşanlardır; iç faktörler ise işletmeden kaynaklı risk faktörleridir. Dış faktörler öngörülebilme olasılığının içsel risk faktörlerine nispeten daha zor olduğu risk faktörleridir ve dört grupta incelenebilir:

Tedarik Riski: Bağlantılı işletmelerde oluşan risklerin, tedarik zinciri bağlantısı nedeniyle bir başka işletmede yaratabileceği olumsuz etkilerin oluşturduğu risk kapasitesidir. İflas, teslim zamanının gecikmesi, ödemelerde ya da nakliyede gecikme gibi geniş yelpazede çeşitli kriz örnekleri biçiminde ortaya çıkabilir.

Talep Riski: Talep riskleri, ürün talebinin yanlış hesaplanması sonucunda gelişir. Talebin öngörülebilmesi zorlaştıkça risk artar. Öngörülemeyen taleplere ilişkin içgörü yaratmak için çeşitli çözümler üzerinden stratejik risk yönetimi planlamasına ve bunun istikrarlı biçimde uygulanmasına ihtiyaç duyulur.

Çevresel Riskler: Tedarik zincirindeki çevresel risk, aşırı hava koşulları, doğal afetler, işçilerin sağlık sorunlarına yol açarak çalışmalarına engel olabilecek ve tedarik zincirinin işleyişini bozacak olağanüstü haller gibi çevresel faktörlerin operasyonları durdurabilme riskidir. Sosyo-ekonomik, politik veya idari anlamlarda oluşan olumsuz etkiler de çevresel riskler arasında sayılabilir.

İş Riskleri: Tedarik zincirinin sorunsuz çalışması için güvenilen kuruluşlardan birinde, örneğin bir tedarikçi şirketin satın alınması veya satışı gibi beklenmedik değişiklikler meydana geldiğinde, iş riskleri ortaya çıkar.

Üretim Riskleri: iş akışındaki operasyonların tümünün ya da bir parçasının önemli bir kesintiye uğrama olasılığını ifade eder.

İş Riskleri: iş süreçlerinde yer alan personel, yönetim, raporlama ve diğer temel unsurlardan bazılarının sekteye uğraması sonucu oluşan risklerdir.

Planlama ve Kontrol Riskleri: Planlama ve kontrol üzerine yanlış tespitler, tahminler ya da değerlendirmeler neticesinde üretim ve yönetim sorunlarından kaynaklanan risklerdir.

Azaltma ve Acil Durum Riskleri: İşletmenin kriz yönetiminin olmaması veya çarpık şekilde planlanması nedeniyle veya tedarik zinciri kesintileri için bir acil durum planı olmaması durumunda ortaya çıkabilen beklenmedik risklerdir.

Tedarik zinciri risk yönetimi sürecinde risk analizleri ve öngörüler düzenli olarak çalışılmalı ve buna ilişkin birstratejik kriz planı hazırlanmalı. İşletmeler, iletişim krizlerinin yanı sıra, diğer kriz durumlarında yürüteceği iletişim politikalarına da işletme bünyesinde detaylıca planlamalı. Kapsamlı bir yerleşik ve izleme sürecine sahip olan işletmeler ile sertifikalı tedarikçilerle çalışan işletmeler birçok riski eleyebilir. Ayrıca tedarikçiyle beraber başarılı bir KPI sistemine sahip olmak gibi akılcı çözümlerle, uzman desteği almak gibi tedbirler de stratejik olarak olası riskleri azaltmak için yapılabilecekler arasında sıralanabilir. Bu noktada önemli olan, işletmenin kendine has nitelikleriyle, kendi çevresel etmenlerine özgü stratejik planlar geliştirebilme ve bunu sürdürebilme kabiliyeti kazanmasındadır. Elbette, tedarik zincirini etkileyen dışsal faktörler, içsel faktörler kadar tahmin edilebilir olmasa da olası durumlar için hazırlanabilecek kriz senaryoları üzerinden bir ön çalışma gerçekleştirmek işe yarayabilir.